04.11.2025
Czas między 3. a 7. rokiem życia dziecka nazywany jest w logopedii jako okres swoistej mowy dziecięcej. Nazwa tego etapu odnosi się do cech mowy dziecka – coraz częściej podobna jest do mowy dorosłego, ale występują w niej swoiste formy językowe, które ustępują z upływem czasu. Poniżej zostały omówione poszczególne lata dziecka w kontekście rozwoju mowy oraz propozycje zabaw, które wspierają jego rozwój.
3-latek
Czas między 3. a 4. rokiem życia to okres dalszego intensywnego rozwoju mowy. Wzbogaca się inwentarz głosek, które dziecko jest w stanie poprawnie wypowiedzieć. Trzylatek potrafi posługiwać się trudniejszymi konstrukcjami składniowymi, ale najczęściej w formie wyuczonej (np. piosenki, wierszyki), a nie w mowie spontanicznej. W tym czasie pojawia się coraz więcej pytań, które są fundamentem do budowania dialogu. Co więcej, mowa trzylatka powinna być zrozumiała dla otoczenia – nie tylko przez osoby najbliższe, ale także przez obce osoby. W wypowiedziach pojawiają się już wszystkie kategorie fleksyjne, lecz na tym etapie wciąż występują liczne błędy gramatyczne, a umiejętność odmiany będzie się jeszcze kształtować przez najbliższe lata. Dziecko zaczyna używać zdań złożonych, ale tutaj również na początku mogą pojawiać się błędy. Opanowanie mowy na opisanym powyżej poziomie pozwala trzylatkowi być pełnoprawnym uczestnikiem konwersacji i funkcjonować w sytuacjach społecznych. Z kolei to przyczynia się do poczucia bezpieczeństwa w otaczającym go świecie, gdyż potrafi komunikować swoje potrzeby, odpowiadać na pytania, zadawać pytania, opowiadać o tym, co lubi, czego nie lubi itd.
Propozycje zabaw wspierające rozwój mowy dziecka:
- ,,skąd to słychać?” – do tej zabawy potrzebny jest telefon. Dorosły ustawia budzik w telefonie, a następnie chowa go w pomieszczeniu. Po usłyszeniu dźwięku dziecko zaczyna go szukać. Jeżeli na tym etapie występują trudności, można postawić przed dzieckiem dwa małe kartony i schować telefon do jednego z nich. Wtedy zadaniem dziecka jest wskazanie kartonu, w którym gra budzik. To ćwiczenie rozwija jedną z funkcji słuchowych, jaką jest umiejętność lokalizowania źródła dźwięku.
- ,,który kolor?” – do tej zabawy potrzebne są klocki w trzech różnych kolorach. Dorosły zaczyna układać sekwencję z klocków, np. żółty, niebieski, zielony, żółty, niebieski. Zadaniem dziecka jest dołożenie odpowiedniego klocka (w tym przypadku żółtego). Następnie można zwiększać poziom trudności, np. żeby dziecko dołożyło dwa kolory, a potem odtworzyło całą sekwencję 3 elementów. W kolejnych etapach zabawy można zwiększać liczbę klocków. Dodatkowo, jeśli jest ułożona sekwencja, można poprosić dziecko, aby się dobrze przyjrzało układance, a następnie zamknęło oczy. Dorosły w tym czasie zabiera jeden klocek. Zadaniem dziecka jest odgadnąć, jaki kolor zniknął. To ćwiczenie wspiera pracę lewej półkuli, która jest odpowiedzialna m.in. za mowę.
- ,,czytaj, rozmawiaj, odpowiadaj” – czytaj dziecku codziennie (kształtuj nawyk). Pozwól dziecku wybrać ulubioną książkę (ucz decydowania). Rozmawiaj z dzieckiem na temat treści książek, wydarzeń, bohaterów itd. (ucz dyskusji). Odpowiadaj na pytania dziecka pojawiające się podczas wspólnego czytania (zaspokajaj ciekawość poznawczą dziecka). Czytanie książek wzbogaca zasób mowy biernej (rozumienie) oraz czynnej (mowa) dziecka, poszerza wiedzę o świecie, ćwiczy koncentrację i pamięć.
4-latek
Między 4. a 5. rokiem życia są stale doskonalone kompetencje językowe dziecka, a to sprawia, że jego wypowiedzi są coraz barwniejsze oraz dłuższe. Zasób słownictwa obejmuje nie tylko określenia związane z najbliższym otoczeniem (tak jak w przypadku młodszych dzieci), ale także pojęcia abstrakcyjne i uogólnione (np. pory roku, dni tygodnia, nazwy stanów emocjonalnych). W tym czasie zaczyna się kształtować umiejętność narracji. Dziecko coraz lepiej rozumie związki przyczynowo-skutkowe oraz relacje czasowe, a to pozwala na tworzenie opowieści. W mowie czterolatka pojawiają się głoski szeregu syczącego, a więc [s, z, c, dz]. Ponadto dziecko w tym czasie różnicuje prośbę i rozkaz, potrafi adekwatnie używać zwrotów grzecznościowych, podejmuje zabawy tematyczne i potrafi w nich odgrywać poszczególne role. Inaczej zwraca się do osób najbliższych, a inaczej do obcych osób.
Propozycje zabaw wspierające rozwój mowy dziecka:
- ,,czy zgadniesz?” – dziecko oraz dorosły zadają sobie nawzajem zagadki. Można wymyślić swoją zagadkę albo skorzystać z gotowych. To ćwiczenie rozwija umiejętność tworzenia definicji, opowiadania i opisywania, formułowania wypowiedzi ustnych.
- ,,co my tu mamy?” – do tego ćwiczenia potrzebne są ilustracje lub książka, która ma wiele detali (np. ,,Lato na ulicy Czereśniowej”). Dorosły i dziecko wspólnie opowiadają co znajduje się na przedstawionym obrazku. Można dziecku zadawać pytania, które będa kierowały jego uwagę na coraz mniejsze elementy zawarte na obrazku. To ćwiczenie rozwija umiejętność wypowiadania się, poszerza zasób słownictwa, stwarza okazję do budowania zdań złożonych.
- ,,sklep” – do tej zabawy potrzebne są zabawkowe produkty spożywcze lub prawdziwe i torba na zakupy. Na początku dziecko jest osobą kupującą, a dorosły sprzedającą. Wspólnie odgrywają scenkę. Następnie dochodzi do zamiany ról. Dorosły jako osoba kupująca może ćwiczyć pamięć słuchową dziecka poprzez wymieniane kilku produktów naraz. Np. może powiedzieć ,,Poproszę bułkę, mleko i ser”. Zadaniem dziecka jest podanie produktów w tej samej kolejności. Liczbę produktów można modyfikować. To ćwiczenie rozwija u dziecka kompetencję społeczną, utrwala zwroty grzecznościowe, rozwija zasób słownictwa oraz doskonali pamięć słuchową.
5-latek
W mowie pięciolatka pojawiają się głoski szeregu szumiącego [sz, ż, cz, dż]. W tym czasie w dalszym ciągu rozwija się umiejętność prowadzenia narracji, zwiększa się zasób słownictwa. Dziecko w swoich wypowiedziach coraz lepiej posługuje się czasami, potrafi opowiedzieć, co się działo w przeszłości oraz, co wydarzy się w bliskiej przyszłości. Maleje liczba pytań, ale wciąż może być ich sporo. Co więcej, potrafi ułożyć historyjkę obrazkową składającą się z pięciu elementów. Ponadto tworzy definicje słów, potrafi wytłumaczyć znaczenie używanych przenośni, np. ,,palce lizać”. W zakresie funkcji słuchowych dziecko ma rozwiniętą pamięć słuchową (np. potrafi powtórzyć krótką rymowankę), określa pierwszą sylabę w słowie, dokonuje analizy i syntezy sylabowej trzy- i więcej sylabowych słów.
Propozycje zabaw wspierające rozwój mowy dziecka:
- ,,dobrze czy źle?” – dorosły specjalnie niepoprawnie mówi zdanie, np. ,,Myska Stefania lubi szer”. Zadaniem dziecka jest zauważyć błędy i powtórzyć zdanie w sposób prawidłowy. To ćwiczenie uczy autokontroli słuchowej. Jeżeli w podanych zdaniach będziemy zamieniać głoski na głoski opozycyjne, np. [sz] na [s], [b] na [p], [k] na [g], dodatkowo ćwiczymy słuch fonemowy (umiejętność rozróżniania głosek, które między sobą różnią się tylko jedną cechą, np. dźwięczność i bezdźwięczność).
- ,,sylabki” – ta zabawa jest dobrym sposobem na dziecięcą nudę. Dorosły wraz z dzieckiem wyszukują otaczających ich przedmiotów, nazywają i dzielą na sylaby. W wersji trudniejszej można poprosić dziecko, aby zgadło, co to za słowo, czyli dorosły mówi sylaby (z przerwą), np. ,,pie–sek”, a dziecko odpowiada ,,piesek”. To ćwiczenie rozwija analizę i syntezę sylabową.
- ,,wymień” – przygotowujemy kilka kategorii tematycznych, np. meble, zwierzęta, zabawki. Dziecko dostaje polecenie: ,,Wymień jeden mebel”. Dziecko mówi, np. ,,krzesło”. Można modyfikować liczbę oczekiwanych słów. To ćwiczenie rozwija zasób słownictwa dziecka.
6-latek
W mowie sześciolatka pojawia się ostatnia, najtrudniejsza głoska języka polskiego, czyli [r]. Wobec tego dziecko, które zaczyna edukację szkolną powinno wymawiać w sposób prawidłowy wszystkie głoski. W tym okresie dziecko potrafi określić w słowie pierwszą oraz ostatnią głoskę. Sześciolatek posługuje się wszystkimi częściami mowy, realizuje poprawnie składniowo zdania, nawet te, które są wielokrotnie złożone. Potrafi ułożyć, a także opowiedzieć historyjkę obrazkową, składającą się z sześciu elementów. Sześciolatek zaczyna przyswajać wiedzę metajęzykową, widzi wieloznaczność słów, rozumie proste metafory, zaczyna używać porównań. Co ważne, z końcem przedszkola następuje koniec okresu opanowywania mowy, choć doskonalenie umiejętności językowych będzie jeszcze trwać w okresie nauki szkolnej. Dziecko zaczynając edukację szkolną, potrafi zainicjować rozmowę, ma odpowiedni zasób słownictwa, potrafi budować zdania złożone oraz odmienia wyrazy.
Propozycje zabaw wspierające rozwój mowy dziecka:
- ,,gdzie jest?” – dorosły podaje głoskę, np. [d], a zadaniem dziecka jest wymienienie wszystkich przedmiotów na daną głoskę, które znajdują się w otoczeniu, np. [dom], [drzwi], [drabina]. Można w tę grę grać w dowolnym miejscu i momencie. To ćwiczenie rozwija zasób słownictwa dziecka oraz doskonali analizę głoskową.
- ,,alfabet” – bardzo znana zabawa, polegająca na naprzemiennym wypowiadaniu słów, które zaczynają się na ostatnią głoskę poprzedniego wyrazu, np. ananas – ser – ryba – arbuz itd. To ćwiczenie również rozwija zasób słownictwa dziecka oraz doskonali analizę głoskową.
- ,,co później?/co wcześniej?” – do tego ćwiczenia sprawdzą się pojedyncze obrazki, obrazki będące częścią jakiejś dłuższej historii lub ilustracje z historyjek obrazkowych (można je również znaleźć w internecie). Zadaniem dziecka jest wyobrażenie sobie i opowiedzenie o zdarzeniach, które doprowadziły do sytuacji przedstawionej na obrazku, lub wymyśleniu scenariusza, co mogło się dalej stać z bohaterem historii. To ćwiczenie rozwija logiczne myślenie, myślenie przyczynowo-skutkowe, doskonali posługiwanie się czasem: przeszłym, teraźniejszym oraz przyszłym, dodatkowo kształtuje empatię.
W przypadku jakichkolwiek wątpliwości dotyczących rozwoju mowy dziecka – zawsze warto udać się do logopedy.